Halit Ziya Uşaklıgil'in öyküleri, çocuklardan cariyelere, meczuplardan iflah olmaz âşıklara ve toplumu dengede tutan insanlara kadar zengin bir mahalle vitrini gibidir. Özellikle içinde yetiştiği sosyolojiye ait gözlemleri ve kendisine nakledilenleri öykülerinde ustaca birleştirmesi yakın geçmişteki Türk toplumu adına bir sergi izlenimi verir. Temel perspektifi ise merhamettir. Sudan'dan getirilmiş bir genç kız, İstanbul kültüründe kendine yetişmeye çalışan insanlar, savaşın ardından dağılan hayatlar, zorlu

Sanat hayatının başlangıcında kaleme aldığı Hikâye'de Halit Ziya, roman ve romancılık konusunda bireysel görüşlerini açıklar. Romanın Batı edebiyatlarındaki tarihi ana hatlarını verirken Türk edebiyatındaki durumunu da eleştirir. Halit Ziya bu eseri yazma amacının, dönemin önemli tartışma konularından biri olan realizm ve romantizm akımları ile her iki gruba da girmeyen ve 'masalcılar' olarak nitelediği roman tüccarlarını tayin etmek olduğunu söyler. Eserde, ilk çağdan yaşadığı döneme kadar Avrupa'da roman

Halit Ziya, basit ve kaba romancılığa son verdi. Kahramanlarının ihtiras ve duygularını tahlil etmeyi, onları muhitleri içinde göstermeyi esas gaye bilerek sanatkârane bir üslup ile Türk dilinde hakiki garplı romanı o yarattı. - Mehmet Kaplan Bir Ölünün Defteri , üçlü bir aşk ilişkisini konu almakla beraber 93 Harbi'nin izlerini de taşımaktadır. Eser, roman tekniği açısından yazarın önceki romanlarından farklı bir teknikle yazılmıştır. Okuyucu bütün olup biteni bir hatıra defteri aracığıyla öğrenmekted