Osmanlı devlet ve toplum yapısının XVI. asrın ikinci yarısından başlayarak klâsik düzenden farklı bir yöne evrildiği tesbiti, esas itibariyle bizzat dönemin Osmanlı aydınları tarafından da yapılmıştır. Osmanlı devlet adamları ve ulemâsı, özellikle bu asrm son çeyreğinden itibaren kendi devlet ve toplum düzenlerinin bir bozulmaya yüz tuttuğunun, onların ifadesiyle nizâm-ı âleme ihtilâl ve reâyâ ve berâyâya infial geldiğinin farkındaydılar. Onlar karşılaştıkları bu gelişmeyi dâire-i adliye ve erkân-ı erbaa gi